Zachowek ma na celu ochronę osób najbliżej spokrewnionych ze zmarłym w sytuacji, gdy zostali oni pominięci w testamencie. Inaczej mówiąc, zgodnie z obowiązującymi przepisami, osoby wydziedziczone mogą starać się właśnie o zachowek. O czym trzeba pamiętać?
Prawo do zachowku nie przysługuje wszystkim. Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego: „Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”. W pierwszej kolejności z roszczeniem o zachowek wystąpić mogą dzieci oraz małżonek.
Kiedy można być pozbawionym prawa do zachowku?
Zgodnie z obowiązującymi przepisami roszczenie i zachowek nie przysługuje małżonkowi, wobec którego została orzeczona separacja. Dodatkowo wyłącznie od dziedziczenia może wystąpić na skutek wydania orzeczenia sądu. Nie zapominać należy też o osobach wydziedziczonych. W ostatnim przypadku zainteresowani muszą jednak pamiętać, że nie każde wydziedziczenie będzie skuteczne. Aby takie było, konieczne jest wskazanie przyczyny takiej decyzji w testamencie.
Skuteczne wydziedziczenie
Jak wspomniano powyżej, aby dziedziczenie było skuteczne, spadkodawca musi powołać się na art. 1008 Kodeksu cywilnego. Mowa tu o takich przypadkach, w których osoba uprawniona do dziedziczenia:
- wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego,
- dopuściła się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci,
- uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
O ile drugi powód jest oczywisty, o tyle wiele problemów w interpretacji stwarza pierwszy i ostatni punkt. Trzeba pamiętać, że osoba uprawniona do spadku musi postępować wbrew woli spadkodawcy w sposób uporczywy. Inaczej mówiąc, jednorazowe niewłaściwe zachowanie się wobec spadkodawcy nie daje mu jeszcze podstaw do wydziedziczenia.
Wysokość zachowku
Zgodnie z cytowanym powyżej artykułem, zachowek w wysokości 2/3 udziału, który przypadałby spadkobiercy, gdyby dziedziczył on zgodnie z ustawą, otrzymują tylko i wyłącznie małoletni oraz osoby, które są trwale niezdolne do pracy. Pozostałe osoby liczyć mogą na 1/2 udziału. W praktyce, co należy podkreślić, wiele problemów stwarza obliczenie udziału spadkowego, który stanowi podstawę do wyliczenia zachowku. I tak, licząc wysokość należnego danej osobie zachowku, nie uwzględnia się zapisów ani poleceń, zaś należy doliczyć do spadku darowizny, które to uczynione zostały przez spadkodawcę.