Nie każdy oskarżony musi posiadać obrońcę. Aktualnie obowiązujące przepisy umożliwiają jednak oskarżonym wystąpić do sądu z wnioskiem o wyznaczenie adwokata z urzędu. W takim przypadku konieczne jest wykazanie przez niego, że nie jest on w stanie ponieść kosztów bez uszczerbku dla utrzymania się.
Podstawową kwestią jest rozróżnienie dwóch sytuacji. W określono ustawowych przypadkach oskarżony musi posiadać obrońcę. Jeżeli nie wskaże on obrońcy z wyboru, to prezes sądu z urzędu jest zobowiązany wyznaczyć mu takiego obrońcę z urzędu. Wówczas też nie ma znaczenie stan majątkowy oskarżonego. Z drugiej strony, trzeba jednak wskazać na takie sprawy, w których oskarżony nie musi być reprezentowany przez obrońcę. Jeżeli będzie chciał on, aby został przyznany mu obrońca z urzędu, to powinien udowodnić, że nie jest on w stanie ponieść kosztów jego zatrudnienia właśnie bez uszczerbku dla utrzymania się.
Ubóstwo a obrońca z urzędu
Możliwość wyznaczenia obrońcy z urzędu przewiduje art. 78 § 1 Kodeksu postępowania karnego: „Oskarżony, który nie ma obrońcy z wyboru, może żądać, aby mu wyznaczono obrońcę z urzędu, jeżeli w sposób należyty wykaże, że nie jest w stanie ponieść kosztów obrony bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny”. W takim przypadku konieczne jest wykazanie przez oskarżonego jego aktualnego stanu majątkowego. Najprościej można to zrobić przez wypełnienie sądowego formularza, czyli wniosku o zwolnienie od kosztów. Konieczne jest dołączenie załączników, które potwierdzać będą sytuację materialną, w tym między innymi wysokość osiąganych dochodów.
Szczegółowe informacje wpływają na decyzję sądu
Poza dochodami oskarżony we wniosku powinien wskazać czy jest właścicielem nieruchomości, ruchomości lub innego majątku. Konieczne jest też wymienienie osób, które znajdują się na utrzymaniu oskarżonego. Taki, dokładnie obrazujący aktualną sytuację materialną oskarżonego wniosek jest obiektem, który rozpatruje sąd.
Co do zasady, sąd może uwzględnić lub oddalić wniosek o wyznaczenie obrońcy z urzędu. Warto przy tym zaznaczyć, że na odrzucenie wniosku oskarżonemu nie przysługuje zażalenie, może on jedynie złożyć ponownie wniosek.