W polskim procesie karnym dowód ze świadków jest wykorzystywany bardzo często. Można powiedzieć, że to najpopularniejszy sposób dochodzenia do prawdy. Oznacza to, że świadkowie mają swoje obowiązki. Warto też wiedzieć, że w niektórych przypadkach osoba wezwana ma prawo odmówić składania zeznań lub odpowiedzi na część zadanych pytań.
Zgodnie z art. 177 Kodeksu karnego każda osoba, która została wezwana w charakterze świadka ma obowiązek stawić się i złożyć stosowne zeznania. Obowiązek ten nie jest jednak absolutny – istnieją takie sytuacje, w których od złożenia zeznać świadek może się uchylić. Dotyczy to między innymi tajemnicy służbowej i zawodowej. Co warto wiedzieć o składaniu zeznań w charakterze świadka? Kto może zostać zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy, kto zaś może odmówić zeznań?
Tajemnica służbowa i zawodowa
Osoby, które zostały wezwane na świadka i jednocześnie są zobowiązane do zachowania tajemnicy związanej z wykonywanym zawodem lub pełnioną funkcją, mogą odmówić składania zeznań, ale tylko do tych okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek. Jednocześnie, z uwagi na wiedzę, sąd lub prokurator może zwolnić te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy. Wówczas są one zobowiązane do tego, aby zeznawać również w tym zakresie.
Tajemnicą służbową i zawodową związani są również notariusze, adwokaci, radcy prawni czy doradcy podatkowi. Taki sam wymóg dotyczy osób, które wykonują zawód lekarza lub dziennikarza. Przepisy dotyczące zwolnienia z tajemnicy tej grupy są uregulowane odmiennie. Otóż, osoby takie mogą być przesłuchiwane co do faktów, które są objęte tajemnicą, niemniej jednak tylko wtedy, gdy nie jest możliwe ustalenie okoliczności na podstawie innych dowodów. Istotne jest przy tym to, że zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć takich danych, za pomocą których możliwa będzie identyfikacja autora materiału prasowego.
Więzy pokrewieństwa
Istotną kwestią przy omawianiu zagadnienia świadka są więzy pokrewieństwa. Zgodnie z obowiązującymi przepisami zeznań może odmówić osoba najbliższa dla oskarżonego. O kim dokładnie mowa? Kwestię tę precyzuje art. 115 § 11 Kodeksu karnego: „Osobą najbliższą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu”. Prawo do odmowy nie przysługuje przy tym choćby byłej konkubinie oskarżonego.
Inną możliwością jest też tak zwany szczególnie bliski stosunek osobisty. Z uwagi na fakt, że przepisami nie można uregulować wszystkich możliwych sytuacji, w Kodeksie postępowania cywilnego znalazł się właśnie taki zapis. Dotyczy to, dla przykładu, osób, które pozostają w bliskiej przyjaźni, narzeczonych lub osób, które wspólnie wychowują dziecko.
Kiedy odmowa odpowiedzi na pytania?
Każdy świadek ma prawo uchylić się od odpowiedzi na pytanie, jeżeli udzielenie odpowiedzi mogłoby narazić jego na odpowiedzialność za przestępstwo, w tym przestępstwo skarbowe. Jednocześnie trzeba pamiętać, że sąd nie może dociekać powodów, dla których świadek odmawia odpowiedzi na pytania. Oznacza to, że w konsekwencji takiego działania świadka, materiał dowodowy może być rzeczywiście mniejszy. Ponadto, każdemu świadkowi przysługuje prawo do żądania, aby przesłuchano go na rozprawie z wyłączeniem jawności. Dotyczy to takich sytuacji, w których treść składanych przez niego zeznań mogłaby go narazić na hańbę.